نگاه اجمالی
جهان در سایه پیشرفت‌های علمی بویژهپزشکی، شاهدافزایش جمعیت سالمندان است. برآوردها حاکی ا ز آن است که تا سال 2030 میلادی جمعیت سالمندان در دنیا از 9 درصد به 16 درصد و در ایران از 5.6 درصد به 17.5 درصد افزایش خواهد یافت. از طرف دیگر سالمندان شاهد تقلیل توانایی‌های بدنی (جسمی) و روانی خویش هستند و انواع بیماری‌ها و مشکلات روانی آنهارا تهدید می‌کند. بیماری‌های جسمانی نظیر : ایست قلبی، مشکلات تنفسی ،پوکی استخوان،مشکلات گوارشی و انواع آسیب‌های مغزی وانواعاختلالات روانینظیراضطراب،افسردگی،سوء مصرف مواد،بی‌خوابیومشکلات جنسی، برخی از مسائل سالمندی درروانشناسی گردیده است. برخی از پرسش‌های مطرح شده در این حوزه عبارتنداز:
· رشد در سالمندی چگونه است؟
· توانایی‌های ذهنی سالمند چه تغییری می‌کند؟
· مشکلات اجتماعی سالمندان کدام است؟
· تغییرات رشدی مرحله سالمندی کدام است؟ در زیر به چند مورد از تغییراتمی‌پردازیم.
تغییرات بدنی
· پوست :بافت پوست سالمندان تغییرات زیادی دارد، بدین معنی که پوست انعطاف پذیر و نرمی سابق را ندارد، چروکیده و بی‌رنگ است و موی بعضی قسمت‌ها (مانند سر) سفید شده و ریخته است.
· قلب و گردش خون :این تغییرات بدین شکل است که خون به همه جای بدن نمی‌رسد و مویرگهای برخی اندام‌ها خون کمی دریافتمی‌کنند. این بدلیل افت کارکرد قلب و عروق است که باعث افتفشار خونمی‌شود.
· عملکرد جنسی:در مسائل مربوط به عملکردجنس اگر چه با یائسگی در زنان از حدود 50 سالگی به بعد روبرو هستیم ، اما فعالیت غدد جنسی در این دوران در مردان ادامه دارد. مردان قدرت باروری خود را حفظ می‌کنند، از طرف دیگر امکان افزایش میل جنسی در زنان به علت از بین رفتن ترس حاملگی وجود دارد.
· دستگاه گوارش :اعضا گوارش سالمندان بعداز چندین دهه فعالیت دیگر قدرت لازم را برای هضم برخی غذاها (نظیر غذای پرچرب وسخت) را ندارد. احتمالسوءتغذیهدر این دوران زیاد است. بنابراین تدوین یک برنامه غذاییکه شامل همه موارد ضروری بدن باشد، ضروری است.
· دستگاهعصبی :بعد از حدود 25 سالگی هر روز از تعداد سلولهای عصبی مغز مقداری کممی‌شود و با افزایش سن ، تعداد مرگ این سلولها بیشتر می‌شود. مغز یک سالمند در اینمدت آنقدرسلول عصبیاز دست داده که دیگر نمی‌تواند عملکردهای سابق خود را با همان سرعت وکیفیت داشته باشد. اما این بدان معنی نیست که همه سالمندان دچار اختلالات شدید درفعالیت ذهنی (نظیراختلالآلزایمر) خواهند شد.
تغییرات ذهنی و هوشی
عملکرد عالی مغز
به میزانی که سلول عصبی ازساختار مغزخارج می‌شود. تغییراتی درعملکردهای عالی مغز (تفکر،استدلال، حل مسئله وحافظه) رخ می‌دهد. در افراد سالمند با افتحافظه اسامی ، چهره‌ها و تاریخ ، فراموش می‌شوند. اما توانایی‌های کلامی ممکن استتا حدودی ثابت باقی بمانند. بدین معنی که اگر چه سالمند مانند گذشته نمی‌تواند روانو سیال صحبت کند و در میان کلامش مکث‌هایی جهت پیدا کردن کلمات دارد ولی باز هممی‌تواند مطلب و منظور خود را به دیگران القا کند. حتی سالمندانی توانایی‌های ذهنی خود را در کارهای ذهنی نظیر خواندن ، نوشتن ، محاسبه کردن و یاتفریحات فکریمانندشطرنج بکار گیرد، احتمال افت عملکردهای ذهنی کمتر است.
اختلال آلزایمر
نوعی اختلال است که با ویژگی‌های کاهش شدید قدرت حافظه وتخریب شدید توانایی‌های شناختی مشخص می‌شود. شخص روز به روز بیشتر اشخاص ، چهره‌هاو اسامی را فراموش می‌کند. در کنار این ویژگی‌ها فرد زود رنج و زود عصبانی می‌شود. بیماری پیش رونده و تباه کننده عملکردها در فرد و ناراحت کننده برای اطرافیان است. در مراحل آخر بیماری فرد همچون نوزادی به مراقبت‌های دقیق نیاز دارد.
بررسی پرونده‌های بیماران و برآوردها نشان می‌دهد که ده درصد افراد بالای 65 سال و بین 20تا 25 درصد افراد بالای 85 سال دچار بیماری آلزایمر هستند. علت بیماری با وجودانواعی از تحقیقات ناشناخته است ولی بعضی از علل احتمالی عبارتند از عامل عفونی یاویروس، تجمعمواد سمی ، آمادگی ارثی ، همانند علت آلزایمر ، درمان شفابخشی نیز یافت شده است وداروهای موجود فقط روند تخریب را کندتر می‌کند.
بررسی پرونده‌های بیماران و برآوردها نشان می‌دهد که ده درصد افراد بالای 65 سال و بین 20تا 25 درصد افراد بالای 85 سال دچار بیماری آلزایمر هستند. علت بیماری با وجودانواعی از تحقیقات ناشناخته است ولی بعضی از علل احتمالی عبارتند از عامل عفونی یاویروس، تجمعمواد سمی ، آمادگی ارثی ، همانند علت آلزایمر ، درمان شفابخشی نیز یافت شده است وداروهای موجود فقط روند تخریب را کندتر می‌کند.
تغییرات روانی شخصیتی
· سالمند یکپارچه :این سالمندان با ویژگی‌های انعطاف پذیری ، آرام بودن وپختگی در روابط مشخص می‌شوند. آنها سالمندانی فعال هستند که زندگی منسجمی دارند.
· سالمند ضد ضربه :برای این سالمندان با تسلط بر موقعیت‌ها (کنترل رویدادها) و موفقیت زیاد ، اهمیت بسزایی دارد. این سالمندان مبارزه جو و جاه طلب هستند.
· سالمند منفعل وابسته :فعالیت این سالمندان کمتر است و در مقابل رویدادها و اشخاص تسلیم می‌شوند. این سالمندان زمانی می‌توانند خوب کار کنند که بهیکی از دو نفر تکیه داشته باشند.
· سالمند متلاشی :این سالمندان از نظر عملکرد ذهنی و تفکر دچار ضعف وزوال هستند. فعالیت و رضایت آنها از سالمند بودن بشدت پایین است.
تغییرات اجتماعی
خانواده
تقریبا اکثر سالمندان فرزندانی در قید حیات دارند و تعداد زیادیاز آنها با فرزندان خود زندگی می کنند یا زود به زود آنها را می بینند با این حالدر روابط بین سالمندان و فرزندانشان مشکلات حادی نیز بوجود می‌آید، مسائلی از قبیل محل سکونت (زندگی مشترک ، خانه مستقل یاخانه سالمندان) استقلال یا عدم آن در زندگیشخصی بر روابط بین آنها تاثیرات عمیقی می‌گذارد. در عین حال این مسائل از اعتقادات مذهبی و اخلاقی وفرهنگ جامعه نیز متاثر می‌شود.
دوستان
گاهی بودن با دوستان برای سالمند مهمتر و لذت بخش‌تر از روابط بافرزندان است چرا که سالمندان با دوستان هم سن راحت‌تر از فرزندان خود هستند. وبنابراین قرار ملاقات‌های متعددی را ترتیب می‌دهند. سالمندان با هم درباره خاطراتگذشته و دور خود صحبت می‌کنند. این کار پیوندهای عمیقی را بین آنها بوجود می‌آورد.
تغییرات شغلی
امروزه درجوامع صنعتی و شهری سالمندانی مترادف بابازنشستگی است، در حالی که در روستاها وشهرهای کوچک آنها اکثرا تا آخرین روزهای زندگی فعالیت شغلی دارند. بین از دست دادن شغل (بازنشستگی) و احساس رضایت از خود (مفید بودن) رابطه متقابل وجود دارد و اینیکی از پیامدهای منفی سالمندی است. با این حال اگر سالمند در گذشته از درآمد خوبی برخوردار بوده و در حال حاضر دارای سلامت جسمی باشد و برای دوران بازنشستگی برنامه ریزی کرده باشد، این اتفاق پیامدی منفی برایشان نخواهد بود.
بهداشت روانی سالمندان
بهداشت روانی در درون مفهوم کلی «بهداشت» قرار دارد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای انجام نقش‌های روانی ، اجتماعی و جسمی ، بهداشت به معنی نبود بیماری نیست، بلکه بیشتر شناسایی و پیشگیری از بیماری‌ها و مشکلات در ارتباط است. تامین بهداشت روانی سالمندانتاثیر مهمی بر بهداشت فرد و جامعه می‌گذارد و عوامل چندی در این ارتباط دخیل هستند.
زندگی گذشته
سالمندی که احساس می‌کند زندگی گذشته خود را به هدر نداده استبا سالمندی که رضایت چندانی نسبت به گذشته ندارد، تفاوت بسیاری دارد. سالمند راضی در خوداحساس کمال می‌کند و روزهای آخر زندگی را باخوش بینی و شور و شوق سپری می‌کند. در مقابل سالمند ناراضی از گذشته خود مضطرب وافسرده خواهد بود.
سازگاری با تغییرات
تغییرات دوران سالمندی تاثیرات عمیقی بر زندگی وبهداشت روانی او دارد. اگر شخصیت فرد انعطاف پذیر باشد توانایی سازگاری با این تغییرات بیشتر خواهدبود. در این میان اگر سالمند این تغییرات را در جهت منفی ادراک کند میزانانعطافپذیریو سازگاری پایین خواهد آمد.
حمایت جامعه و دولت
نگرش و دیدگاه اجتماع نسبت به سالمندان بر بهداشت روانی سالمندان تاثیر گذار است. اینکه جامعه سالمند را به چشم «چرخ پنجم گاری» ببیند یا به چشم فردی مجرب و عاقل موضوع مهمی است. میزان حمایت‌های مالی و درمانی دولت (حقوق بازنشستگی وبیمه خدمات درمانی) عامل موثر دیگر در میزان بهداشت روانی سالمندان است
تهیه کننده:ارمان رحیمی
1. ادرس:salmandj.uswr.ac.ir/
نظرات شما عزیزان:
